Mạnh tìm được trong chồng tạp chí văn nghệ lưu từ năm 1982 thấy có bài thơ Đêm trăng bản xa,do anh sáng tác và in năm đó, có mấy câu: Đêm đèo Giàng/ Bản làng đều thức/ Khoán sản phẩm rồi/Nhà nhà náo nức/ Ai cày lật rạ đêm trăng? Ký ức đẹp nửa thế kỷ trước cứ dội về…Bây giờ Mạnh là tỷ phú thời gian,cũng là trong một tỉnh,trở lại nơi ấy một chuyến, có gì đâu-anh nghĩ vậy.
Mây là cán bộ Ủy ban Nông nghiệp huyện.Cô người Tày trong Vũ Muộn,học trung cấp nông nhiệp về huyện công tác được hai năm.Mạnh người xuôi,làm phóng viên báo tỉnh,cũng mới lên trên này thường trú.Cơ quan,nhà tập thể của Mây cùng sân với nhà khách của huyện ủy.Thành thử việc họ quên biết nhau cũng chóng vánh.Họ cần nhau.Rất cần là đằng khác.Mạnh cần ở Mây giải nghĩa tiếng Tầy vì có tới già nửa tiếng nói khi giao thiệp người trên này “Phát sóng ngắn” Còn phong tục,tập quán,còn thung thổ…Tóm lại Mạnh đều phải học.Mây tiếng thế cũng xa nhà mấy chục cây số,đi về đâu có dễ.Ở cái huyện miền núi xa xôi này,hai rưỡi chiều thứ bẩy đã vắng tanh.Ông Đình, chủ tịch huyện đứng giữa sân ủy ban noi to:.Bây mừa thu ngô,cất rượu thôi lố! (Đi về thu ngô,cât rượu thôi).Mà có về sớm thế,ông đạp xe tối mịt mới về đến quê Vi Hương của ông.Sáng thứ hai xe đạp ông lặc lè hai can rượu mới đủ uống trong tuần Rằm tháng bẩy thì thôi rồi…nghỉ ba ngày luôn.Mây thì cần ở Mạnh những giải thích,phân tich và .Cô vừa ra trường,học lâm sinh đi làm đúng lúc Đảng ra Chỉ thị khoán 100, rồi khoán 10 đều ở lĩnh vực quản lý nên cô lúng túng vô cùng. Ông Toàn phụ trách nông lâm huyện bảo: Cháu Mây hoàn thành xuất sắc khoán,quản phẩm ở Pò Đeng thì vào Đảng thôi vớ !
***
Con đường số 3 lên đến đây thật nhiều đèo dốc. Bởi nó phải vượt dẫy Phia-biooc,vòng cung Ngân Sơn: Bắt đầu từ đèo Giàng,đèo Gió,đèo Ngân Sơn.đèo Cao Bắc,đèo Tài Hồ Xìn…Tuy thế, trước khi leo núi, nó cũng hào phóng tạo ra những cánh đồng mầu mỡ. Dân vùng này truyền đời câu đồng dao:”Tải ất Hà Vị/Tải nhị Phương Linh” (Rộng lớn thứ nhất là cánh đồng Hà Vị, thứ hai là cánh đồng Phương Linh)…Vậy mà cũng như cả nước, dân đây đói do thiếu thóc gạo; do cách quản lý dong công phóng điểm, cha chung không ai khóc. May có mẹ rừng nhân hậu cho củ, cho măng, cho ngô, cho lúa nương…Đảng cho khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động để giải phóng kìm hãm. Nhưng làm sao cho đúng, nhất là những nơi xa vắng như Pò Đeng?Mây nhờ anh Mạnh giúp một tay…Mạnh và Mây lên đương đi bản, mà toàn đi bộ. Những làng bản dưới chân đèo Giàng,t ừ Cẩm Giàng, Nguyên Phúc đến Vi Hương. Họ leo lên đỉnh đèo Giàng để đi Vũ Muộn,S ỹ Bình…Mạnh thuộc sử nên đường đi có vẻ giảm gian nan hơn. Anh kể cho Mây về chiến sỹ kiên chung, người học trò xuất sắc của Nguyễn Ái Quốc tại lớp huấn luyện Thanh niên cách mạng đồng chí Hội đã anh dũng hy sinh tại mảnh đất này Phùng Chí Kiên. Mạnh kể về trận đánh Pháp theo chiến thuật công kiên đầu tiên của quân đội ta tại Phủ Thông năm 1947. Hay tại Đèo Giàng là nơi diễn ra trận phục kích và chiến đấu ác liệt của Trung đoàn Thủ Đô tiêu diệt đoàn xe cơ giới của Pháp, ngày 12/12/1947. Mạnh kể: Sau khi thống nhất đất nước năm 1975, chúng ta bắt tay vào tái thiết đất nước cùng với xử lý các xung đột biên giới phía Nam, phía Bắc. Nền kinh tế rơi vào khủng hoảng, sản xuất đình trệ, lưu thông chia cắt bởi nạn ngăn sông cấm chợ. Vựa lúa đồng bằng sông Cửu Long to lớn là thế nhưng không chi phối nổi cho các miền. Thành thị đói khát, suy dinh dưỡng bởi chỉ ăn hạt bo bo thay cơm. Phía Nam, không ít người dân tìm cách ra đi đến một nước nào đó tìm cách mưu sinh. Phía Bắc mặc dù nhiều năm sống trong cơ chế quản lý quan liêu bao cấp đến đầu thập niên 80 cũng thấy hết chịu nổi vì ngạt thở. Nông thôn tiêu điều vì năng suất lao động quá thấp, cường hào mới nổi lên vừa ăn cắp, vừa la làng. Công chức, thành thị thì cơ khổ vì nạn tem phiếu, cửa quyền. Các giá trị bị đảo lộn…Mạnh bảo: do 3 cùng (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) nên anh em làm báo thấu hiểu khao khát của nông dân muốn cởi trói như thế nào… Giữa lúc bế tắc như vậy thì Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 100 về khoán sản phẩm trong nông nghiệp. Nghĩa là ruộng đất được giao khoán cho từng nhóm hoặc từng người lao động. Hợp tác xã chỉ lo các khâu có tính chất cộng đồng như nước, thuốc trừ sâu gì đó… Có vậy thôi nhưng chỉ thị như cứu sống một đất nước.Mây nghe Mạnh nói say xưa.Cách truyền đạt của Mạnh dễ hiểu. Mây nói lại với dân bản Pò Đeng,Nà Kháo, Nà Thoi đều nghe và làm theo…
Rằm tháng bảy năm ấy vui lắm. Mạnh về quê Mây – một bản Tầy nhỏ lưng chừng dải núi có con đèo Giàng cao ngất chạy qua. Kết hợp kiểm tra, họ đi từ xã Khuổi Mật, Nguyên Phúc lên Phủ Thông, Vi Hương rồi vào Sỹ Bình, Vũ Muộn…Được mùa sau khoán quản,dân bản xa, làng gần vui lắm, đâu cũng mời ăn rằm với bánh rợm, bánh gio, nếp mới, vịt quay, cá suối chiên giòn… Nghỉ đêm bên bếp lửa nhà sàn nhà Mây tại bản Pò Đeng, đêm rằm nơi thâm sơn, lưng chừng Đèo Giàng lộng gió,cảm nhận không khí Tết đổi mới,Mạnh thao thức.Đầu trái nhà nơi mây ngủ thỉnh thoảng Mạnh nghe tiếng cọt kẹt của giát mai.Chắc Mây cũng trằn trọc,vui chen lo âu-Mạnh nghĩ thế.
-Không ngủ được mình ra đồi. Bò, Mạ ngủ cả rồi- có tiếng thỏ thẻ của Mây!
-Sườn đồi thoai thoải, thoang thoảng mùi hoa chuối mỏn nở muộn.Trăng rằm tháng bẩy vằng vặc, không gian thì mênh mông, bất tận.Họ ngồi bên nhau như thế hồi lâu.Không nói nhưng có lẽ ai cũng nghĩ về kết quả tốt đẹp họ vừa làm được.Với Mây, không phải chỉ việc vận động dân các bản thực hiện chỉ đạo của trên đoàn kết theo cách làm ăn mới mà cô còn vận động dân các xã gieo trồng cây phù hợp. Như Sỹ Bình vừ thắng lớn vụ đậu tương. Còn Vũ Muộn bắt đầu mở xưởng làm miến dong, bán rất chạy. Mạnh được tin bài báo Dương Quang làm tốt công tác khoán sản phẩm trong nông nghiệp được đăng trên báo Nhân Dân…Anh Mạnh à! Anh thấy trăng nơi bản xa có đẹp không? Mây bất chợt cất tiếng.Đẹp lắm em à! Mạnh trả lời Mây rồi tiếp,cái gì cũng đẹp…Thế Mây có đẹp không? Em đẹp lắm. Mạnh vừa trả lời vừa xoay người nhìn Mây. Dưới trăng, gương mặt cô gái Tày thật đẹp.Thế anh Mạnh mai phải có thơ tặng Mây đấy. Anh sẽ làm bài thơ tặng cả bản Pò Đeng, cả núi non Việt Bắc thời kỳ đổi mới em à! Đêm đèo Giàng/ Trăng ngàn gió núi/Bếp nhà sàn thơm mùi nếp mới/ Chày ai gõ nhịp canh khuya Đêm đèo Giàng/ Bản làng đều thức/Sản phẩm khoán rồi, nhà nhà náo nức/ Ai cày lật rạ đêm trăng…”Bài thơ Đêm trăng nơi bản xa” sau được in trên tạp chí Văn nghệ Bắc Thái
Ngót nửa thế kỷ, hôm nay ông Mạnh trở lại đèo Giàng, trở lại Pò Đeng. Đất nước vừa bước vào kỷ nguyên mới, sắp xếp lại, tinh gọn lại Bản Pò Đeng còn đấy nhưng xã thì hợp nhất mấy xã với nhau thành Thượng Minh, Hiệp Lực. Ông Mạnh nghĩ lại những ngày ấy như thấy có một quy luật tự nhiên nào đó. Khi người nông dân được chống cuốc suy nghĩ về làm ăn trên chính thửa ruộng của mình, khi được cởi trói, được giải phóng sức lao động, họ vui, họ lao động hết sức mình cho giầu có! Bà Mây làm cán bộ huyện,tỉnh rồi nghỉ hưu về lại bản Pò Đeng quê hương sinh sống.Gia đình nhà bà và cả Pò Đeng đều khá giả. Bà nói với ông Mạnh: Cái hôm kết nạp Đảng cho bà, mọi người đề nghị bà kể lại kinh nghiệm việc đi chỉ đạo khoán 10 ở đèo Giàng. Bà chẳng biết kể gì liền mang bài thơ “Đêm trăng nơi bản xa” ra đọc: “ Đêm nay ở bản Pò Đeng /Trẻ nhỏ nô đùa trong nhà, ngoài ngõ/ Người lớn ủ phân đống to, đống nhỏ/ Mai kia lúa sẽ ngập đồng/ Đêm mênh mông/ Trăng vàng như lụa/ Ước hẹn mùa sau lúa vàng rực rỡ/ Từ việc làm hôm nay/ Đêm trong mùa cấy cày/ Đêm trong bản nhỏ/ Trăng rọi sáng ngoài đồng, trong ngõ/ Bừng lên những gương mặt ngày mai”.
Bà Mây đưa ông Mạnh lên đỉnh đèo Giàng. Sau mấy lần hạ cấp, đèo Giàng đã to, rộng và dễ đi. Ông bà nhờ một cháu trong tốp thanh niên đi du lịch chụp cho tấm ảnh dưới chân Di tích chiến thắng ngày 12-12-1947 làm kỷ niệm. Bà bảo ông: Cao tốc Hà Nội- Chợ Mới-Cao Bằng nay mai sẽ khánh thành. Đỉnh đèo Giàng sẽ trở thành ký ức đẹp của lịch sử…
Pò Đeng, tháng 8 năm 2025
H.M
