CHUYỆN CHƯA KỂ TRONG CUỐN SÁCH VỀ NỮ TIẾN SỸ SẢN PHỤ KHOA ĐẦU TIÊN Ở VIỆT NAM
(Bài viết cuốn sách về PGS.TS. Nguyễn Thị Hoài Đức. Sách do TÁC PHẨM MỚI biên soạn; Nxb. Hội Nhà văn, 2018)
Cuốn sách “Năm thánh không quên viết về PGS.TS.Nguyễn Thị Hoài Đức gần 400 trang mà tôi và nhà báo Thái Hà cùng tác giả làm việc gần một năm; sửa chữa tới hàng chục lần mới xong.
Sở dĩ bản thảo cuốn sách phải sửa chữa nhiều lần vì cuộc đời của bà có quá nhiều góc khuất và nhiều cống hiến; bà lại rất thận trọng khi quyết định công bố những thông tin, nhất là những thông tin liên quan đến người khác. Vì thế, trong cuốn sách này còn nhiều chuyện về bà, chưa kể.
Bà là tiến sĩ đầu tiên về ngành sản phụ khoa của Việt Nam, được đào tạo tại những nước có nền y học tiên tiến hàng đầu thế giới như Trung Quốc, Ba Lan, Vương quốc Anh. Thời làm việc ở Viện Bà mẹ và Trẻ em (nay là Bệnh viện Phụ sản Trung ương), bà được mệnh danh là người có “Đôi bàn tay Vàng” , nổi tiếng về phẫu thuật sản phụ khoa và chữa vô sinh, được Tổng Công đoàn Việt Nam tặng “Bằng Lao động sáng tạo”. Bà từng chữa bệnh cho con gái cố Tổng Bí thưTrường Chinh và nhiều con cán bộ cao cấp của Đảng. Bà đã viết và cho xuất bản 13 đầu sách y học, trong đó nhiều cuốn được đưa vào giảng dạy trong Đại học Y…
Khi nghỉ hưu, bà thành lập Trung tâm sức khỏe Phụ nữ và Gia đình (RaFH), sau đó phát triển thành Viện sức khỏe Phụ nữ và Gia đình. Đây là tổ chức nghề nghiệp ngoài Nhà nước đầu tiên ở Việt Nam, đã thực hiện thành công nhiều chương trình, dự án, trang bị cho đông đảo chị em kiến thức về sức khỏe sinh sản, về bình đẳng giới, về quyền trẻ em…để họ tự chăm sóc, bảo vệ mình và xây dựng gia đình hạnh phúc. Những chương trình, dự án của RaFH mang tầm chiến lược và mang tính nhân văn, tính xã hội cao và trở thành những Chương trình Quốc gia của Bộ Thông tin và Truyền thông; Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội; Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam…, góp phần cải thiện tình hình một cách rõ rệt, mang lại sự thay đổi lớn trong hoạt động chăm sóc sức khỏe cho xã hội Việt Nam ngày nay. Bà có mối quan hệ rộng lớn với bạn bè đồng nghiệp và các tổ chức y tế thế giới.
Cuốn sách cũng dành nhiều trang kể về tình yêu cao đẹp, thủy chung của bà với người bạn đời của mình-đó là Tiến sĩ Trần Anh Vinh (1926-2016) – người Việt Nam đầu tiên có bằng tiến sĩ khoa học kỹ thuật mỏ; là chuyên gia đầu tiên và đầu ngành về công nghệ khai khoáng ở nước ta. Ông nguyên là Thứ trưởng Bộ Điện và Than; nguyên quyền Bộ trưởng Bộ Mỏ và Than, nguyên Thứ trưởng thứ Nhất Bộ Năng lượng; đã có công lớn trong sự nghiệp phát triển ngành công nghiệp mỏ Việt Nam, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhất.
Nhiều vị lãnh đạo địa phương, các nhà chuyên môn, học sinh cũ, bệnh nhân của bà cũng dành tình cảm và sự trân trọng sâu sắc trong các bài viết về bà in trong cuốn sách này.
Dù cuốn sách đã được thực hiện công phu, nội dung khá phong phú nhưng chúng tôi-những người biên soạn- vẫn thấy còn nhiều góc khuất về cuộc đời và sự nghiệp của bà không thể nói hết. Dù là câu chuyện có thật, có đủ tư liệu chứng minh cho sự việc, chẳng hạn chuyện ông A, bà B đố kỵ, trù úm, kìm hãm quá trình phấn đấu của bà như thế nào, bà đều cân nhắc kỹ lưỡng mới quyết định đưa vào tác phẩm và không nêu tên nhân vật cụ thể. Có lần, chúng tôi hỏi bà có bao giờ bà… “oán” những người đã có biểu hiện trù úm, chèn ép quá trình công tác của bà không? Bà cười hiền hậu, nói: “Tôi là bác sỹ. Niềm vui, niềm hạnh phúc của tôi là chữa bệnh cứu người. Ba cái chuyện phức tạp ấy, quan tâm để bụng làm gì!…”.
Chuyện bà từ chối mối quan hệ với một nhà lãnh đạo cao cấp, quyền lực lớn, bà cũng không đưa vào cuốn sách này. Với người khác, được nấp dưới “bóng cổ thụ” là cơ may, là cơ hội để thăng tiến và là niềm vinh dự, nhưng với bà, bà cần một tình yêu đích thực, cần một môi trường làm việc phù hợp với chuyên môn của bà đã được đào tạo ở nước ngoài.
Có một phần nội dung chúng tôi đã biên soạn nhưng bà yêu cầu cắt bỏ, đó đó là phần kể về những năm bà làm ở Bệnh viện C, tham gia giảng dạy lâm sàng cho sinh viên Trường Đại học Y Hà Nội. Nhiều giáo sư tiến sỹ đầu ngành của ngành Y, hiện đang giữ trọng trách lớn tại Bộ Y tế, tại các bệnh viện, tại Trường Đại học y…từng là học sinh cũ của bà, nhưng bà không muốn nêu tên cụ thể.
Phần tư liệu hoạt động của RaFH cũng rất nhiều. Đó là báo cáo tổng kết các dự án của RaFH; báo cáo tham luận của các chuyên gia y tế nước ngoài tại các hội nghị, hội thảo về chuyên môn do bà chủ trì; những ý kiến đánh giá hiệu quả các dự án của nhiều chuyên gia quốc tế về giới; của lãnh đạo địa phương…Đặc biệt là tâm sự của nhiều phụ nữ được “giải thoát” nhờ có dự án của RaFH. Những ý kiến đó đã được trình bày gọn gàng, có ảnh minh họa, minh chứng cho sự thành công của RaFH, nhưng bà không đưa vào tác phẩm vì muốn tác phẩm cô đọng hơn. Cũng có lẽ ý bà muốn cuốn hồi ký chỉ là sự suy tưởng, chiêm nghiệm của riêng mình chứ không phải chỗ để “liệt kê thành tích” hay phơi bày “ca tụng”…Vì vậy, bà chỉ đồng ý đưa vào cuốn sách một số bài báo trước đây (trích lược) – tức là những thông tin đã “trót” công bố trên các phương tiện truyền thông đại chúng mà thôi.
Khi trình bày ma-két cuốn sách, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Hoài Đức đưa ra hàng chục tập album ảnh, nếu đem cân có thể nặng hàng…yến. Đó là những bức ảnh bà lưu giữ từ thời học ở nước ngoài, thời làm ở Viện C, ảnh hoạt động của RaFH… Trong đó, nhiều nhất là ảnh bà cùng chồng (TS. Trần Anh Vinh) tham gia hoạt động tại cộng đồng và ảnh hoạt động quốc tế. Riêng ảnh về hoạt động quốc tế, chúng tôi thống kê, thấy ông bà đã từng đi dự hội nghị, hội thảo quốc tế kết hợp tham quan, du lịch tại rất nhiều nước trên thế giới. Trong hàng nghìn bức ảnh tư liệu, bà tự tay chọn lựa, ngắm nghía, cân nhắc để đưa vào cuốn sách. Do khuôn khổ có hạn, rất nhiều ảnh tư liệu quý, bà không đưa vào tác phẩm với sự tiếc nuối.
Là những người đã tiếp xúc với nhiều tư liệu của bà, chúng tôi thắc mắc, vì sao bà có tài, vừa có đức, đến cả các chuyên gia y tế nước ngoài còn kính trọng, nể phục, vậy mà ở Việt Nam, bà chức vụ “to” nhất của bà chỉ là trưởng khoa của bệnh viện?
Có lần tôi cũng hỏi bà như vậy. Bà chia sẻ, đại ý, nếu bà được đề bạt chức vụ cao hơn, trọng trách lớn hơn, góp phần vào sự nghiệp phát triển ngành Sản phụ khoa Việt Nam thì cũng tốt; còn không thì ở đâu bà cũng làm việc tốt, giúp ích cho xã hội. Bà luôn bằng lòng với mình. Mà xét cho cùng thì cuộc đời cũng công bằng. Với bà, trong thời gian làm ở việc tại bệnh viện, có thể bà bị đối xử bất công; có thể với tài năng và nhân cách của bà, bà xứng đáng được giữ trọng trách lớn hơn. Nhưng nếu vậy, chắc gì “bàn tay Vàng” của bà tiếp tục được phát huy; chắc gì bà đã có thêm nhiều niềm hạnh phúc được làm “Người Mẹ Thứ Hai” của nhiều đứa trẻ nhờ bà chữa bệnh mà có mặt trên đời; chắc gì, nhiều bệnh nhân được bà chữa khỏi bệnh, lấy tên bà đặt tên cho con!? Đấy là niềm hạnh phúc chân chính! Người có tài, có tâm và có tầm nhìn xa như bà Đức thì dù ở hoàn cảnh nào bà cũng tạo cho mình một môi trường để cống hiến. Chúng tôi cho rằng, cống hiến của bà qua hoạt động của tổ chức RaFH do bà thành lập và điều hành đã mang lại hiệu quả rất to lớn và lâu dài cho xã hội, đặc biệt là cho các địa phuuwong vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tọc thiểu số. Một tổ chức phi chính phủ đầu tiên của Việt Nam do tư nhân sáng lập và điều hành, nhà nước không đầu tư kinh phí mà đã làm nên điều kỳ diệu.
Tôi nghĩ, dù còn nhiều chuyện chưa kể hết trong cuốn sách này, nhưng nói về bà, đông đảo độc giả sẽ biết rằng, bà là tiến sĩ đầu tiên về ngành sản phụ khoa của Việt Nam, không những từng nổi tiếng về phẫu thuật sản phụ khoa và chữa vô sinh mà bà còn là một nhà hoạt động xã hội có uy tín trong nước và quốc tế. Sự nghiệp này vinh quang cao cả hơn mọi thứ chức tước phù du trên đời!
10/11/2018
Nhà văn Cao Thâm
