Sách của tác giả Đinh Quang Vinh

“CHÚT TÌNH” ÁM ẢNH CỦA ĐINH QUANG VINH

(Giới thiệu tập tản văn “Còn chút tình này…” của Đinh Quang Vinh; Nxb. Hội Nhà Văn, 2017).

Ba sự bất ngờ

Thời làm ở Tạp chí Than – Khoáng sản Việt Nam, tôi đã đặt anh Đinh Quang Vinh viết một số bài báo về công nghiệp nhiệt điện – lĩnh vực chuyên môn sâu mà anh làm quản lí nhiều năm ở Nhà máy Nhiệt điện Cao Ngạn (Thái Nguyên). Những bài viết của anh về đề tài khô khan nhưng bạn đọc vẫn thấy thú vị bởi những phát hiện; bởi tư duy lô gic chặt chẽ, chữ nghĩa cẩn trọng, chính xác; đặc biệt là những bài viết về công nghệ tầng sôi tuần hoàn – công nghệ mới, nhiều tính ưu việt, lần đầu tiên áp dụng ở Việt Nam. Những bài viết của anh còn mang tính dự báo. Đó là vấn đề giải quyết đầu ra cho tro xỉ các nhà máy nhiệt điện. Vấn đề này hiện đang là nỗi bức xúc không chỉ ở các nhà máy nhiệt điện mà cho cả xã hội.

Đọc những bài báo của anh và được biết những công việc mà anh đã chỉ đạo, điều hành từ khi xây dựng Nhà máy Nhiệt điện Cao Ngạn, đến lúc khai thác vận hành; từ khâu đào tạo, chuẩn bị nhân sự đến việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp ở Công ty và nhiều việc lớn mà anh đã cống hiến cho Công ty Nhiệt điện Cao Ngạn, tôi cứ tưởng anh là chuyên gia công nghệ nhiệt điện. Nhưng thật bất ngờ, anh là kĩ sư trắc địa!

Năm 2012, anh đưa cho tôi tập bản thảo thơ lấy tên là “Người đàn bà giữ lửa”. Trước đó, tôi đã đọc một số bài thơ của anh trên Tạp chí Than và rải rác ở một số báo khác. Đó là những bài thơ nhuần nhuyễn, đằm thắm. Khi đọc xong bản thảo tập thơ, tôi càng bất ngờ hơn. Đã biết anh là dân kĩ thuật, là nhà quản lí doanh nghiệp. Mỗi lần gặp anh, cánh nhà báo chúng tôi thường phỏng vấn anh về công tác quản lí, về xây dựng văn hóa doanh nghiệp…chứ có bao giờ bàn luận chuyện văn thơ! Bởi vậy, đọc thơ anh, tôi bất ngờ cảm thấy như có một Đinh Quang Vinh khác-một Đinh Quang Vinh nhà thơ với những tứ thơ độc đáo, kết cấu toàn bài mạch lạc, luôn gửi gắm trong đó những tình cảm, những suy tư sâu xa hoặc một thông điệp nào đó. Tập thơ này do Nhà Xuất bản Văn học ấn hành, quý 3/2012.

Gần đây, vào facebook, tình cờ tôi đọc được một số bài viết ngắn của anh Vinh trên trang cá nhân của anh. Điều khiến tôi lại bất ngờ nữa, đó là những bài viết ngắn đều có những phát hiện độc đáo, như “tứ” của bài thơ vậy. Dù chuyện thật hay hư cấu, dù anh gọi những bài viết ngắn đó là “Chút tình”, nhưng mọi bài viết của anh đều đề cập những vấn đề lớn trong đời sống xã hội và dựa trên một cấu tứ chặt chẽ, cách viết ngắn gọn, súc tích, giàu thông tin, nhiều ẩn ý, đôi khi hơi man mác một chất hóm kiểu chèo cổ, nhưng luôn mang một thông điệp rõ ràng. Mọi thông điệp của anh đều ám ảnh người đọc bởi vốn sống, bởi tư duy logic và những xúc cảm nhân bản.

Những thông điệp ám ảnh

Trước hết, đó là thông điệp về tình yêu quê hương, đất nước, con người. Hãy xem anh viết những câu đầu của bài “Ai không thích sự thay đổi?”: “Cuộc Nam tiến kéo dài nhiều thế kỷ mang lại hình hài nước Việt “đòn gánh cong hai đầu”, vất vả truân chuyên mà đẹp lạ lùng, là niềm tự hào và tình yêu da diết của biết bao thế hệ.” Thật nặng lòng với dải đất hình chữ S này anh mới cảm nhận được vẻ đẹp truân chuyên của nó.

Hoàng Sa, Trường Sa luôn là mối bận tâm thường trực của người Việt Nam trong nhiều thế kỷ. Đặc biệt, trong thế kỷ 21, Hoàng Sa, Trường Sa và rộng hơn là Biển Đông chiếm một vị trí quan trọng trong tầm nhìn chiến lược biển của Đảng và Nhà nước ta. Anh như bao người dân Việt khác đương nhiên rất quan tâm đến vấn đề này, và trong bài Biển Đông trong tư duy của người xưa anh viết rất tâm huyết và trách nhiệm: “… con cháu các Vua Hùng giờ đây cũng đã trưởng thành vượt bậc rồi. Tầm nhìn chiến lược biển của đất nước ta giờ đây cũng rõ ràng và sâu sắc rồi. Hãy chung tay giữ lấy và khai thác một cách tốt nhất biển của chúng ta, cho xứng đáng với xương máu và kỳ vọng của người xưa.”

Đặc biệt những bài viết của anh về ca dao, nón lá, quan họ hay viết về Huế, về Nam Kỳ lục tỉnh là những bài viết rất dụng công, có niềm tự hào mãnh liệt về những sản vật đặc biệt, về những con người và vùng đất đặc biệt, rất đỗi thân thương và đáng yêu của đất nước mình. Đọc những trang viết này, cảm nhận về một đất nước rất thân thiết gần gũi, rất cụ thể luôn hiển hiện trong anh. Câu kết về nón lá của anh là một suy tưởng thú vị và độc đáo: “Chiếc nón lá gắn bó khăng khít và vô cùng chung thủy với người nông dân Việt. Giờ đây, thời công nghệ phát triển, các dụng cụ che mưa che nắng có rất nhiều, rất đẹp, nhưng nón lá vẫn là vật dụng được ưa thích nhất. Bởi vì trong nó ẩn giấu tâm hồn Việt thanh tao mà sâu lắng, ẩn giấu cái duyên thầm làm người ta ngỡ ngàng, say đắm.”

Trong văn anh, con người, đặc biệt là những người lao động được anh khắc họa rất sâu sắc, với một trái tim cảm thông và một sự sẻ chia rất nghĩa tình. Tinh thần ấy xuyên suốt trong các truyện Lưu điếc, Chuyện tình đồi sẻ, Chuyện cũ nhớ lại...Anh viết nhiều chuyện cực ngắn về con người: Nôn ra chó, Có ai nói, Tuổi già…, Dù cực ngắn nhưng mỗi chuyện đều có những nhân vật thật đáng yêu, với triết lý sống rõ ràng. Dù anh có nhiều bài phê phán thói hư tật xấu của con người, nhất là những kẻ hủ bại trong giới quan chức, nhưng có lẽ anh không hề mất niềm tin vào con người. Bởi vì anh biết trong con người tính thiện luôn có, nếu được khai thác và khích lệ đúng cách, tính thiện sẽ chiến thắng tính ác vốn luôn song hành cùng tính thiện trong con người. Với tình yêu thương và sự tôn trọng con người, anh viết những câu kết có sức nặng trong bài luận Con người tiến hóa đến đâu: “Con người tiến hóa đến đâu? Tôi cũng chẳng biết nữa. Chỉ có một điều tôi biết rõ, là không bao giờ mất niềm tin vào con người.”

Phê phán là một phần của đời sống tinh thần xã hội. Trong quá trình biến cải, xã hội luôn hướng tới cái mới, cái tốt. Để ủng hộ, khuyến khích cái mới, cái tốt nảy nở, đương nhiên là phải phê phán cái cũ mà xấu hoặc những cái mới mà không phù hợp. Đó là quy luật của sự phủ định. Trong tập sách này bạn đọc có thể nhận thấy sự phê phán hiện diện ở nhiều bài viết. Phê phán con người hủ bại, tha hóa có; phê phán thể chế kinh tế còn khiếm khuyết có; phê phán nền quản trị quốc gia còn thiếu khôn ngoan, thiếu minh bạch có… Góc nhìn để phê phán của anh cũng là một góc nhìn khác biệt. Đó là góc nhìn của người đã có tuổi, đi nhiều, sống nhiều, suy ngẫm nhiều và cũng nặng lòng với những vấn đề gai góc. Bạn đọc có thể thấy tinh thần phê phán ấy thể hiện ở nhiều bài viết Chuyện cổ tích thời hiện đại 1, 2, 3,4, Lập thân tối hạ, Gang thép, Khởi nghiệp rồi đi về đâu, Đánh nhau…. Nhưng mọi sự phê phán của anh đều có trách nhiệm, với những đề xuất cách xử lý có thể nằm trong ẩn ý sâu xa hoặc trong những phát biểu trực diện. Ví dụ khi bàn về khởi nghiệp trong bài Khởi nghiệp rồi đi về đâu?, anh đề xuất một số giải pháp có lý như là điều kiện cần cho sự khởi nghiệp, rồi anh chốt hạ: “Người Việt ở trong nước và ở trên khắp thế giới này có đủ tài trí để tham gia xây dựng nền tảng KHCN đạt tầm cỡ quốc tế, phục vụ tốt cho dân sinh, vấn đề là có tạo nên được làn sóng “khởi nghiệp” trong lĩnh vực này không? Câu trả lời là phải làm cho người ta thấy được sự tử tế và đặt niềm tin vào Chính phủ. Khởi nghiệp là trồng một cái cây. Còn cây có ra hoa kết trái hay không lại không phụ thuộc hoàn toàn vào nhà khởi nghiệp. Câu trả lời lớn đang nằm trong tay Chính phủ.” Anh vốn là một nhà kỹ thuật, rồi chuyển sang làm công tác quản lý trước khi nghỉ hưu, nên góc nhìn của anh có những khác biệt mang tính “kỹ thuật”, không phải ai cũng có. Bạn đọc có thể dễ dàng nhận ra điều ấy trong các bài Số vô tỷ, Nguyên lý thứ hai của nhiệt động học, Tráng sỹ. Từ khía cạnh kỹ thuật, anh bàn luận về các vấn đề xã hội hoặc nhân sinh với tính khái quát cao, dường như là một nét độc đáo hiếm gặp, nhiều khi nó đem lại cảm giác thú vị bất ngờ.

Có một điều tưởng chừng như không thể, là anh nhận thấy sự gặp nhau giữa Marx và Phật tổ trong thế giới quan duy vật biện chứng. Giữa tôn giáo thuần chất và lý tưởng cộng sản chân chính có những điểm chung, vừa có tính biện chứng, vừa đậm chất nhân văn, nên anh luôn coi trọng Marx và Phật tổ, đó cũng là sự lạ trong nhận thức. Nhưng nếu đi sâu khám phá tư duy đậm chất dân gian, đậm chất thiền được anh thể hiện trong Lão tử-Khổng Tử-Phật tổ, Một thoáng liêu trai, ta có thể hình dung ra một tư duy đã vượt qua những rào cản giáo điều, đã hướng tới một nguyên lý Toàn thể, Toàn năng vốn đang chế ngự và dẫn dắt chặng đường dài dặc, không có khởi đầu, không có kết thúc của vũ trụ. Đó là một tư duy còn gây tranh cãi, nhưng khá gần gũi với cách nhìn, cách hiểu mới mẻ về thế giới này-nơi mà cái gì không giải thích bằng Thực chứng luận được, thì có thể cảm nhận được nó bởi tri giác Tôn giáo, hiểu theo nghĩa thanh khiết nhất của danh từ này.

..Giữa thời buổi văn chương bị thương mại hóa, bị rẻ rúng, với vô vàn cách nhìn nhận khác biệt về hiện thực phức tạp, thì một người viết không chuyên như anh hẳn phải có một sự đam mê ghê gớm, một ý thức công dân rõ ràng và một nội lực đáng nể để thể hiện chính kiến của mình. Đó là điều mà có thể làm bạn đọc tâm đắc với anh, với những trang viết nhiều ám ảnh này.

Hà Nội, 7/9/2017

Nhà văn Cao Thâm