TỪ PHẠM NHÂN LÊN THỨ TRƯỞNG
Cuốn sách về ông Nguyễn Đức Phan, từ phạm nhân lên Thứ trưởng. Sách do TÁC PHẨM MỚI biên soạn; Nxb. Hội Nhà văn ấn hành năm 2018.
Cuộc đời của ông Nguyễn Đức Phan (1936-2016) có giai đoạn nghiệt ngã: Đang làm Phó giám đốc Công trường Xây dựng Mỏ than Mông Dương (Quảng Ninh), ông vi phạm pháp luật, bị án tù giam. Ra tù, ông phấn đấu trở thành Thứ trưởng! Trong lịch sử Nhà nước Việt Nam mới, chưa ai có thân phận đặc biệt như ông!
Khi chúng tôi tổ chức biên soạn cuốn sách về ông (“Nguyễn Đức Phan-Tình yêu và Sự nghiệp”, sách dày 550 trang, khổ 16X24cm, do Nxb. Hội Nhà văn ấn hành năm 2018), nhiều tác giả đặc biệt đã viết bài về ông với tình cảm đặc biệt. Đó là cựu Bộ trưởng Bộ Mỏ và Than Nguyễn Chân; Cựu Bộ trưởng bộ Năng lượng, Anh hùng Lao động Thái Phụng Nê; cựu lãnh đạo các doanh nghiệp; các thành viên trong gia đình; thậm chí cả cháu nội của ông đang học tiểu học cũng vẽ tranh về ông …
Trong 16 năm làm Thứ trưởng các bộ: Bộ Mỏ và Than, Bộ Năng lượng, Bộ Công nghiệp, ông Nguyễn Đức Phan đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong sự nghiệp phát triển ngành ngành Than và Điện lực Việt Nam, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhì và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Từ năm 2009, tôi đã viết về ông Nguyễn Đức Phan. Bài viết đăng 5 kì trên Báo điện tử Doanh nghiệp Việt Nam và được in trong tập sách “Kí nhân vật” của tôi (Nxb.Hội Nhà văn, 2010). Ngày 29/2/2017, tôi và các anh: Đoàn Kiển, cựu Chủ tịch Tập đoàn TKV; Trần Xuân Viên, nguyên Phó phòng Đầu tư, Vụ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Điện và Than v.v. dự giỗ đầu của ông Phan, tổ chức tại làng Đình Bảng, quê ông. Bữa đó, các con của ông đến chào chúng tôi và chia sẻ, đại để, đọc bài viết của tôi, họ mới biết về cuộc đời cơ cực của bố; rằng, họ mong muốn, có dịp được kể về bố mình…Sau khi thắp hương tưởng nhớ ông Nguyễn Đức Phan, bà Ngô Thu Nguyệt, vợ ông, mời chúng tôi đến nhà riêng, tại phố Bạch Đằng, quận Hai Bà Trung, Hà Nội để bàn về việc xuất bản cuốn sách về cố Thứ trưởng Nguyễn Đức Phan.
Khi chúng tôi đến, bà Nguyệt và các con đang ngồi đợi, trên bàn bày hoa quả bánh kẹo. Tại cuộc họp đặc biệt này, sau khi nêu mục đích, ý nghĩa của việc xuất bản cuốn sách, bà Nguyệt phân công cho các con, trong đó “thường trực” là con trai út-anh Nguyễn Đức Ninh (hiện là Giám đốc Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia).
Tôi đã chủ trì làm nhiều cuốn sách chân dung các chính khách, các nhà khoa học, các văn nghệ sĩ… nhưng chưa thấy gia đình nào, các thành viên trong gia đình quan tâm đến cuốn sách về chồng, về bố như khi làm sách về ông Phan. Khi tiếp nhận nguồn tư liệu về ông Phan, bà Thu Nguyệt đã viết khoảng hơn 100 trang chép tay dưới dạng hồi kí về ông, bà. Trong hồi kí, bà kể về truyền thống lịch sử văn hóa của làng Đình Bảng-quê hương của ông bà; kể về mối tình của ông bà; đặc biệt kể về những ngày ông gặp nạn. Ngày ông gặp nạn ở Quảng Ninh, mưa bão ngút trở. Ở Yên Viên, nơi bà làm việc, vỡ Cống Thôn, gần cầu sông Đuống, lũ mênh mông, cơ quan bà phải sơ tán về Đông Anh; mẹ con bà dạt về quê, trú nhờ tại cơ quan thủy sản. Bà kể, trong ngôi nhà 2 tầng, mẹ con bà chỉ có cái chiếu, hai ngày liền chịu đói rét giữa bốn bề mênh mông nước. Cơ quan bà tưởng mẹ con bà mất tích, chia nhau đi tìm. Nước rút, bà nhận được hung tin, chồng bà gặp nạn, đối diện với án tù. Rồi chuyện những ngày chồng bà đi tù; chuyện những năm tháng bao cấp đói khổ, phải ở nhờ gia đình bà mợ ở Hà Nội…
Các con trai, con gái, con dâu của bà đều có học vị cao, là kĩ sư, thạc sĩ, tiến sĩ; viết về bố như nhà báo chuyên nghiệp. Đặc biệt, bài viết của con dâu, miêu tả tinh tế từng tiếng dép của bố đi rón rén trên cầu thang vì sợ ảnh hưởng đến giấc ngủ của các con, đọc thật cảm động.
Khi nói về ông Phan, các cựu Bộ trưởng-cấp trên của ông Phan – đều bùi ngùi, thương nhớ ông Phan và kể cho chúng tôi ghi những phẩm chất tốt đẹp của ông Phan. Ông Nguyễn Chân, cựu Bộ trưởng Bộ Mỏ và Than kể về việc giới thiệu ông Phan cho Thủ tướng để bổ nhiệm Thứ trưởng. Ông Chân tỏ vẻ tự hào: “Cho đến bây giờ tôi vẫn khẳng định, mình đã lựa chọn đúng”-Ông Nguyễn Chân chia sẻ. Ông Thái Phụng Nê, cựu Bộ trưởng Bộ Năng lượng đánh giá cao công lao của ông Phan trong việc tham gia chỉ đạo xây dựng đường điện siêu cao áp Bắc Nam và đưa điện lên vùng cao, những nơi đặc biệt khó khăn.
Những người bạn, người em, đồng nghiệp của ông Phan, từ Chủ tịch Tập đoàn TKV; các Tổng giám đốc các doanh nghiệp đến những người thợ lò, đều viết bài, thể hiện sự kính trọng ông Phan. Ông Đoàn Văn Kiển, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Tổng Giám đốc Tổng Công ty Than Việt Nam, nguyên Chủ tịch Tập đoàn TKV viết lời tựa cho cuốn sách và viết 24 trang in. Ông viết: “Trong “Tình yêu ở lại”(tên tác phẩm của ông Đoàn Kiển, nxb. Dân Trí ấn hành năm 2015, tái bản 2017) tôi nhắc tới một người mà trong ngần ấy năm trong ngành và nhiều năm sau khi hoàn dân, tôi có nhiều “điểm giao cắt” cả về công việc và tình cảm, một người mà tôi rất kính trọng, ngưỡng mộ và quý mến. Người đó là anh Nguyễn Đức Phan”.
Hoạ sĩ Phạm Phi Châu, nguyên Tổng Giám đốc Tổng Công ty Cơ khí Năng lượng và Mỏ), viết bài nói về vai trò của ông Nguyễn Đức Phan trong việc chỉ đạo đầu tư xây dựng các nhà máy cơ khí mỏ và mở đường cho các nhà máy cơ khí ngành Than chế tạo sản phẩm phục vụ xây dựng đường dây siêu cao áp 500KV Bắc – Nam; mở rộng thị trường cơ khí Than vào các tỉnh phía Nam.
Ông Nguyễn Văn Hải, nguyên Viện trưởng Viện Cơ khí Năng lượng và Mỏ có cách kể chuyện rất dí dỏm, lôi cuốn nhưng trong câu chuyện về bạn bè ông tỏ ra rất cẩn trọng, chắt lọc. Ông cho biết, ông và Nguyễn Đức Phan là học trò Trường Hàn Thuyên; sau này, nhiều năm làm việc có liên quan với nhau; quan hệ rất thân tình mặc dù ông Phan mang hàm Thứ trưởng (là cấp trên). Tuy nhiên, không vì thế mà công việc bị chi phối bởi tình cảm cá nhân. Theo ông Hải thì ông Phan là người học giỏi, rất vững chuyên .Trong cuộc sống đời thường, ông Phan rất nhiều bạn bè và được mọi người quý mến bởi tính cách giản dị, vui vẻ, chan hòa…
Ông Chu Văn Tiến, nguyên, Trưởng phòng Tổng hợp, trợ lý Bộ trưởng Bộ Năng lượng; Trưởng ban Tổng hợp EVN, không giấu được vẻ tự hào: “Với tôi, bác Nguyễn Đức Phan luôn luôn như một người thầy. Làm việc với bác Phan rất thú vị, sảng khoái mà hiệu quả cao, vì vậy ôngi rất quý trọng và rất thích đi công tác cùng bác ấy. Bởi bác Phan là người thông minh giỏi nghề, sát việc, cách chỉ đạo công việc rất thoáng, tính tình lại vui vẻ, chan hòa và
Ôngg Vũ Anh Tuấn, nguyên quyền Giám đốc Mỏ than Mạo Khê, nguyên Phó Giám đốc Công ty than Uông Bí), kể về những ngày ông Phan bị hạn, ông là người vận động anh em làm đơn bênh vực ông Phan. Ông Trần Xuân Viên, nguyên Phó phòng Đầu tư Vụ Kế hoạch – Bộ Điện và Than, kể về những ngày tháp tùng ông Nguyễn Đức Phan chỉ đạo đầu tư cải tạo các mỏ nằm sâu trong nội địa; đầu tư thiết bị cho các mỏ, các nhà máy cơ khí; đầu tư xây dựng đường điện tới các vùng núi như Núi Hồng, Khe Bố v.v. thuộc Công ty.
Nhà văn Cao Thâm
